John Frost (1784 – 1877)
Cymro Cymraeg, aelod gyda’r Annibynwyr, a aned yng Nghasnewydd oedd John Frost. Wedi ysgrifennu a dosbarthu taflenni fe’i gyrrwyd i garchar am enllib nes iddo, yn y diwedd, rhoi’r gorau i’w fusnes fel crydd yn y dref yn 1823 er mwyn ymroi i wleidyddiaeth leol.
Tua diwedd yr un wyth tri degau ymunodd â’r Siartwyr. Roeddent yn gryf yng Nghasnewydd a’r cymoedd cyfagos. Roedd y mwyafrif ohonynt yn Gymry Cymraeg. Cododd mudiad y Siartwyr oherwydd annhegwch a deimlai’r dosbarth gweithiol, yn enwedig yn yr ardaloedd diwydiannol. Roedd y “Siarter” yn gofyn am chwe pheth,
o Yr hawl i bleidleisio ar gyfer pob dyn
o Y senedd i’w hethol yn flynyddol
o Hawl i’r sawl nad oeddent yn berchen ar dir allu sefyll etholiad i fod yn Aelod Seneddol
o Aelodau Seneddol i dderbyn tâl fel y byddai rhai nad oedd yn gyfoethog yn gallu bod yn A.S.
o Pleidleisio cyfrinachol
o Rhanbarthau neu etholaethau seneddol i fod yn gyfartal o ran maint.
Er na welodd y Siartwyr eu hunain wireddu’r amcanion hyn daeth pob cynnig i rym erbyn dechrau’r ganrif ddiwethaf ac eithrio senedd flynyddol, wrth gwrs.
Does dim sicrwydd i Frost gytuno gyda’r awydd i ddefnyddio dulliau milwrol i ymladd dros eu hawliau ond gwelai mwyafrif y Siartwyr mai dyna sut y llwyddodd y Chwyldro yn America ac yn Ffrainc. Y cam cyntaf, felly, oedd i rai miloedd o Siartwyr gynllunio ymosodiad ar Gasnewydd o’r 3ydd i’r 4ydd o Dachwedd 1839 gyda’r bwriad wedyn o ymosod ar drefi eraill megis, Caerdydd, Trefynwy, a’r Fenni. Roedd tair carfan i ymosod ar Gasnewydd o Bont-y-pŵl a Nant-y-glo dan arweiniad Zephaniah Williams a William Jones a Frost ei hun yn arwain y fintai o’r Coed Duon. Roedd y colofnau i ddod ynghyd yn ymyl Rhisga am 10 yr hwyr a chyrraedd Casnewydd yn oriau mân y bore. Mae Gwynfor Evans yn mynd ymlaen i ddweud yn ei gyfrol ‘Seiri Cenedl, “Oherwydd llawer o gamddeall a chamsynied, ni chyrhaeddwyd y dref hyd naw y bore, wedi bod am ddeuddeg neu bymtheg awr ar y ffordd yng nghanol y glaw mawr. Collwyd mantais y tywyllwch ac roedd y Maer ac arweinwyr y dref wedi ymgynnull yn ddisgwylgar, gyda milwyr y 45fed Gatrawd, yng Ngwesty’r Westgate.”
Diwedd y gân oedd i ugain o’r Siartwyr gael eu lladd ac er i’r Maer a rhai o’r milwyr gael eu clwyfo, ni laddwyd yr un person o’r ochr arall. Llwyddodd nifer o’r capteiniaid ac arweinwyr eraill ddianc. Dihangodd Dr William Price i Baris mewn gwisg menyw! Ond cafodd 125 o’r Siartwyr eu dwyn fel carcharorion o flaen eu gwell. Rhoddwyd cyhoeddusrwydd enfawr i’r prawf a gwisgodd y Barnwr ei gap du wrth ddedfrydu’r arweinwyr, John Frost, Zephaniah Williams a William Jones i farwolaeth ar gyhuddiad o deyrnfradwriaeth.
Ond cafwyd ymgyrch nerthol yng Nghymru a Lloegr drwy gynnal cyfarfodydd cyhoeddus a threfnu deiseb yn erbyn y penderfyniad. Nid oes neb yn gwybod yn iawn pam y cytunodd y Prif Weinidog leddfu’r ddedfryd. Efallai ei fod yn ofni mwy o brotestiadau a therfysgaeth. Ond, beth bynnag am hynny o fewn diwrnod rhoddwyd y tri ar fwrdd llong yng Nghas-gwent a’u gyrru i Awstralia.
Cafodd Frost bardwn diamodol yn 1856 a dychwelyd adref lle cafodd groeso gwresog. Dywedir bod torf o 20,000 wedi dod i Lundain i ddangos eu hedmygedd ohono. `